Nur KARABULUT
“Kim bir ağaç dikerse onun için ağaçtan hasıl olan ürün kadar Allah sevap yazar.”
(Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5/415)
Eskişehir-Seyitgazi’de başlayıp Afyonkarahisar sınırlarına geçen yangınla 19 orman çalışanı, 5 AKUT mensubu, 24 kişi aniden değişen rüzgârın alevleri onlara çevirmesiyle birlikte maalesef yangının içerisinde kaldılar. Ne yazık ki 5 orman çalışanı ve 5 AKUT mensubunu kaybettik.
Peki, bu yangınların çıkması ihtimali beklenmiyor muydu? Geçen yıl, önceki yıl da benzer olayları yaşamadık mı? Orman yangılarını gözyaşıyla söndüremeyiz. Neden hazırlıklı değildik bu yangına?
TÜRKİYE NEDEN YANIYOR?
Orman yangınları, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de çok büyük mal ve can kaybına yol açan doğal afetlerin başında gelmektedir. Orman yangınlarının başlamasına neden olan etmenleri iki ana başlık altında toplamak mümkündür.
Yıldırımlar, cam parçalarının optik özellik göstermesi ve rüzgârlı havalarda kuru dalların birbirine sürtünmesi doğal etmenleri; bilinçli (ekonomik ve terör amaçlı) ve istem dışı (sigara izmariti, piknik ateşi, kazalar vb..) davranışlar ise beşerî etmenleri oluşturur.
Ülkemizde orman yangınlarının % 97’si, yaz kuraklıklarının yaşandığı Haziran-Ekim ayları arasında görülmektedir. Bunların % 32’si öğle saatleri arasında başlamaktadır. Bu aylar ve bu saatler, subtropikal kuşakta bulunan Akdeniz havzasındaki ülkeler için orman yangınlarının en sık görüldüğü zamanlardır.
Türkiye’de görülen orman yangınlarının % 88’i gündüz, % 12’si ise gece saatlerinde çıkmaktadır. Bu veriler değerlendirildiğinde, ülkemizdeki orman yangınlarının nedenini, büyük ölçüde insanın oluşturduğu somut olarak görülür çünkü özellikle gündüz saatleri, insan aktivitelerinin en yoğun olduğu zaman dilimidir.
Yangın, sigara içmek veya barbekü partileri gibi insan faaliyetleri ya da sıcak bir yaz gününde yüksek sıcaklık veya güneş ışığını uzun süre küçük bir noktaya odaklayan kırık bir cam gibi doğal nedenlerle başlayabilir. Yangın başladıktan sonra, yanıcı maddeler yangının merkez noktasına kolayca yayılabilir ve yangın daha da büyüyüp genişleyebilir.
ERKEN TEŞHİS HAYAT KURTARIR
Ormanlar, dünyanın ekolojik dengesinin koruyucularıdır. Maalesef; orman yangınları genellikle geniş bir alana yayıldıktan sonra fark edilir. Bu da yangınların kontrol altına alınmasını ve söndürülmesini zorlaştırır, hatta bazen imkânsız hale getirir.
Orman yangınlarının sorunu, ormanların genellikle uzak, terk edilmiş/yönetilmeyen, ağaçlar, kuru ve kavrulmuş odunlar, yapraklar vb. ile dolu, yakıt kaynağı görevi gören alanlar olmasıdır. Bu unsurlar, son derece yanıcı bir malzeme oluşturur ve yangının ilk aşamasında tutuşması için mükemmel bir ortam sağlar ve yangının sonraki aşamalarında yakıt görevi görür.
Ateşin ilk aşaması genellikle “yüzey yangını” aşaması olarak adlandırılır. Bu aşama, yangının komşu ağaçlara sıçramasına ve alevlerin giderek yükselmesine neden olabilir, böylece taç yangınına dönüşür. Çoğu zaman, bu aşamada yangın kontrol edilemez hale gelir ve araziye verilen zarar aşırı boyutlara ulaşabilir ve mevcut hava koşulları ve arazi yapısına bağlı olarak çok uzun süre devam edebilir.
Burada bazı kurallar geçerlidir. Yangın başladığı andan itibaren işleyen bir formül vardır.
1 dakika — 1 bardak su,
2 dakika — 100 litre su,
10 dakika — 1.000 litre su gerekir.
Burada olay yangını mümkün olduğunca çabuk tespit etmek ve yangının tam yerini belirlemek ve itfaiye ekiplerine erken bildirimde bulunmaktır. Zaman ilerledikçe yangını söndürmek çok daha zorlanacağımız kesin. Bu, mevcut buluşun gidermeye çalıştığı eksikliktir. Yangını çok erken aşamada tespit ederek, yangının kontrol edilemez hale gelmeden veya önemli hasara neden olmadan söndürme şansını artırmak veya sağlamaktır.
YANGIN SÖNDÜRME VE ALGILAMA TEKNİKLERİ
Akademik verilere göre; kontrollü yakma, yangın hava tahminleri ve yakıt ve nem tahminleri, gözetleme kuleleri, optik duman algılama, yıldırımın koordinatlarını algılayan yıldırım dedektörleri, kızılötesi, gözcü uçakları, su tankerleri, yangınları erken algılamak için giderek daha yaygın hale gelen mobil/akıllı telefon aramaları ve ev sahipleri için Fire Watch veya benzer programlar aracılığıyla eğitim gibi yöntemler dünya genelinde kullanılmaktadır.
Ben size biraz Fire Watch yöntemini anlatayım isterseniz. Fire Watch, 10–40 km mesafedeki dumanı tespit edebilen otomatik bir duman algılama sistemidir. Bu sistem, Almanya’da yıllardır (1992’den beri) araştırılmaktadır ve şu anda Alman Havacılık ve Uzay Enstitüsü (DLR) tarafından üretilmektedir. Fire Watch, 10–40 km mesafedeki dumanı tespit edebilen otomatik bir duman algılama sistemidir. Bu sistemler, dumanın spektral özelliklerini tanımlamak için IR spektrometreler kullanır.
ORMAN YANGINLARI NASIL SONA ERECEK?
Türkiye’nin jeopolitik durumu önemli kavramına alışkınız. Üç tarafı denizlerle çevrili cennet bir vatanımız var. Şimdi ise kendimizi dört bir yanı alev alev yanan bir ülke olarak tanımlıyoruz. Yangının ortasında kalan vatandaşlarımızın kaybı ile yine üzgünüz. Bir insanın ölümü bu kadar kolay ve ihmalden olmamalıdır.
Hatırlayın daha 6 Temmuz’da Irak’ın kuzeyindeki dağlık alanda bir arama faaliyeti sırasında metan ve karbonmonoksit gazı zehirlenmesi nedeniyle 19 asker gaza maruz kaldı. Onların da gaz maskeleri yoktu. 12’si hayatını kaybetti. Şimdi 10 şehit daha verdik. Ormanlarımız ve içerisindeki ekolojik yaşam da yok oldu.
Hangi mevsimde çıktığını biliyoruz bu yangınların. Yangın sonrası ekosistem yapısı ve işlevini, yeraltı bitki kökleri ve üreme dokuları, toprak tohum bankası ve orman zemini mikrobiyal popülasyonları üzerinde doğrudan etkileri olduğunu biliyoruz. Yangın, organik maddelerin tamamen veya kısmen yanmasına ve toprak yüzeyinde kül birikmesine neden olur. Böylece, kül ve kısmen yanmış organik maddelerin toprağa karışması, toprağın kimyasal yapısını önemli ölçüde değiştirir.
Bu nedenle, yanmış alanları stabilize etmek, kül birikimi ve mineralizasyondan kaynaklanan besin içeriğini artırmak ve daha büyük ölçüde, yüksek yoğunluklu orman yangınları ve buharlaşma kayıplarını önlemek zorunludur.
Sorunun kaynağını bulmak ve bu durumu çözmek durumundayız. Civarınızda duman ya da ateş gördüğünüz zaman ALO 177 Orman Yangın İhbar Hattına bildiriniz. Hem geleceğimizin teminatı yavrularımız için hem de doğadaki tüm canlılara daha temiz ve sağlıklı bir dünya bırakabilmek için ormanlarımızı korumalıyız.
Nitekim Peygamber efendimiz (s.a.v),
“Kıyamet kopmaya yakınken elinizde bir ağaç fidanı varsa ve onu dikmeye vakit bulabilirseniz onu dikin”.
(Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 184, 191)
Nur KARABULUT
